column
MARCIA LUYTEN
Toen ING onlangs kwartaalcijfers bekendmaakte, meldden NOS en sommige kranten dat de kwartaalwinst was gedaald. De bank maakte in drie maanden bijna 1,5 miljard euro winst. Het bericht dat dit minder was dan verleden jaar, bestendigt een ideologie van hyperkapitalisme.
Wat tijdens covid ontspoorde, begon in de jaren tachtig: winst als hoogste doel. Voor die tijd was een paar procent rendement nodig voor investeringen en stabiliteit; de winst van Unilever schommelde tussen 5 en 8 procent, die van Shell en Europese banken tussen 5 en 10 procent. Reden van bestaan was het leveren van een goed product. De neoliberale Chicago School van Milton Friedman maakte aandeelhouderswaarde tot heilig doel.
De decennia daarna stegen de winsten van grote ondernemingen. In de jaren negentig kwam het streven naar dubbele cijfers. Aan de top van grote bedrijven verschenen mensen uit business schools. Van product en maakproces wisten zij niks, ze waren gehuurd om meer geld te verdienen.
Even leek de kredietcrisis de vuurwerkramp van de ongereguleerde markt: tot de grond afgebrand, gevolgd door strikte veiligheidsregels. Maar de banken - met staatsgeld gered - en bedrijven - de recessie voorbij, hernamen hun oude koers naar meer. Meer rendement. Meer dividend. Meer aandeelhouderswaarde.
Minder werd de kwaliteit van veel producten - niet gemaakt om lang mee te gaan maar om snel te worden vervangen. Minder werd de hoeveelheid in een verpakking.
Covid werd de crisis die bedrijfswinsten verder omhoog stuwde, in de VS met gemiddeld 50 procent. Toevoer van Chinese grondstoffen stokte, wat prijzen verhoogde, waarop bedrijven in dezelfde beweging er een flinke marge bovenop gooiden. Ná covid daalden de prijzen voor grondstoffen, niet die voor de consument. Hetzelfde gebeurt met de inflatie door Ruslands oorlog in Oekraïne. Gevolg: winstmarges over 2024 van 25 procent (Apple), 35 procent (Microsoft) of 13,5 procent (Unilever). Dat komt ten goede aan de aandeelhouders, waarbij in Nederland de 10 procent rijksten ruim 60 procent van de aandelen bezit.
Zo zijn ook onze banken in plaats van dienstverleners dividendreuzen. ING's winst van 13 procent over 2024 komt, net als bij andere banken, voor een belangrijk deel uit rentemarge: het verschil tussen de rente die ze zelf innen voor uitgeleend geld, en wat ze uitkeren aan spaarders. Volgend op de laatste kwartaalwinst verlaagt de bank de rente op sparen - geld van meestal lagere inkomens.
Intussen wordt het gewone leven duurder. Boodschappen, zorgpremie, huur - starters kunnen geen huis meer kopen, maar subsidiëren met hun huur wel aandeelhouders van BlackRock. En we slikken het. Zoals we alles slikken.
Het wonderlijke is dat het vaststellen van hyperwinst geen bal uitmaakt. De steeds grotere multinationals met oligopoliemacht doen toch wat ze willen - zij dicteren politici in plaats van andersom. Bovendien leven we in een 'hypernormalisatie'.
Met dat woord beschreef de Russische Berkeley-antropoloog Alexei Yurchak de laatste jaren in de Sovjet-Unie. Iedereen wist dat het systeem failliet was. Iedereen wist dat de bazen corrupt waren. En iedereen wist dat iedereen dat wist. Maar men deed alsof het normaal was. Omdat het makkelijker was de schijn op te houden dan de realiteit onder ogen te zien.
Misschien leven wij net zo. In een laat-kapitalistische hypernormalisatie. We weten dat het niet klopt maar doen alsof het klopt. Omdat we geen ander systeem kunnen bedenken. Of erger: omdat we voor actie te apathisch zijn.
En zo is ook de grote massa die niet profiteert van dividend en koersstijgingen toch aandeelhouder, van haar eigen verarming.