Graag vestig ik uw aandacht op een reeks intertekstuele ontdekkingen die ik onlangs, gezeten tussen eeuwenoude boekrollen, deed. Het gaat me hier om een vergelijking tussen het begin van Boek Genesis (het Adam en Eva-verhaal) en de mythe van het Paris-oordeel. Beide verhalen draaien zoals we weten om de verschrikkelijke gevolgen van het geven (dan wel krijgen) van een appel. De parallellen zijn niet alleen verbluffend, mijn analyse werpt ook licht op de ingewikkelde identiteiten van alle deelnemende actoren. Het betreft hier namelijk twee verhalen die hetzelfde vertellen. Houdt u vast!

Ik begin met een boude stelling en zal daaruit, heen en weer springend zowel tussen de twee mythes als binnen de chronologie van elk van beide, stap voor stap de voor de hand liggende conclusies trekken. U zult zien dat een dergelijke methode vruchtbaar zal blijken. Let wel: ik veronderstel bij de lezer enige bekendheid met de twee verhalen in kwestie.

De stelling: Eva, de godin die de appel krijgt, is Aphrodite, en Paris is de Slang. Op de appel staat geschreven "Voor de mooiste" en drie godinnen vechten om het bezit van de appel. Wie zijn buiten Eva de andere godinnen? Dat is niet moeilijk, als we even bereid zijn de klassieke bijbelse gender-aanduidingen te doorbreken: Athene is Lilith en Hera is Jahweh. De befaamde Elohim zijn met zijn drieën: Liefde, Wijsheid en Macht. Paris wordt erbij gehaald om de appel aan de geschikte persoon te geven, waarmee de splitsing tussen de Elohim, zoals sluw beraamd door Eris (de Tweedracht), compleet is.

Aphrodite loopt, na het oordeel, met de appel naar Anchises, die toevallig in de buurt is met zijn schapen, en zegt: "Hee sterveling, moet je nou eens zien wat hier staat! Ik ben de mooiste!" Zojuist heeft Aphrodite Paris beloond met de mooiste vrouw ter wereld: Helena. Alleen maken de goden ook deel uit van de wereld, en hij heeft net gezegd dat Aphrodite de mooiste is. Daaruit kunnen we slechts één conclusie trekken: Aphrodite is naast Eva ook Helena, en beslaapt zowel Paris als Anchises. Dat maakt dat Adam Paris zelf is, en nu beginnen we te zien wat hier echt aan de hand is: Adam/Paris is degene die Eva de appel heeft gegeven, en probeert zich daarmee het recht op haar toe te eigenen. Vergeefs natuurlijk, zo weten wij van het akkefietje met Anchises.

Hoe reageren de andere godinnen? Jahweh/Hera is woedend, wat klopt met hoe ze klassiek beschreven wordt in zowel de joodse als de Griekse mythologie: als een jaloerse god. Ze jaagt Paris en Aphrodite het paradijs uit, naar Troje, waar een brandend zwaard, of paard, daar wil ik vanaf zijn, voor vernietiging zal zorgen. Ook Lilith/Athene is boos, want zij weet in haar wijsheid dat ware schoonheid van binnen zit, maar omdat zij begrijpt dat de match "gefixt" is weet zij zich daar overheen te zetten en haar gekwetstheid te sublimeren door sindsdien de aarde rond te trekken om het recht van alle vrouwen op abortus te verdedigen. Inderdaad een daad van wijsheid.

Dan Eris, degene die de hele keten in gang zette. Zij is de dochter van Nyx, de Nacht, en de tweelingzus van Ares, de razende krijger-god, maar kwade tongen beweren dat Eris ook de zuster van Eros is. Als dat waar is zien we een patroon bij de Kinderen van de Nacht: ze heten *R*S, waarin * staat voor een klinker naar keuze. (Hetgeen meteen ook iets heel anders suggereert over bijvoorbeeld Iris, intermediair tussen mensen en goden, dan dat zij zou zijn geboren uit zonnegloren en een zucht van de ziedende zee.)

Ares, Eris' tweelingbroer, en daarmee haar mannelijke Doppelgänger, was, zo weten wij uit de Griekse mythologie, de langdurig buitenechtelijke minnaar van Aphrodite. En nu we erachter zijn dat Aphrodite en Helena identiek zijn, weten we ook wie die minnaar dus eigenlijk is: Paris. (De duidelijk later voorgevoegde P moet ons een rad voor ogen draaien.) Van Aphrodites officiële echtgenoot Hephaistos (in de context van haar gedaante als Helena Menelaos geheten) is bekend dat hij daarover regelmatig in woede ontstak omdat hij uiterst jaloers van aard was. Zo jaloers dat hij blijkbaar bereid was er steden om te verwoesten.

Terug naar het oordeel. De hele competitie lijkt eerder op een wat corrupte transactie dan op een eerlijke wedstrijd. (En zoals vaker bij corrupte transacties zijn de gevolgen rampzalig.) Adam-Paris, bijgenaamd de Slang, heeft gevraagd wat de drie godinnen hem elk kunnen geven in ruil voor zijn oordeel. Jahweh/Hera biedt hem wereldse macht aan, net zoals de Satan later aan Jezus. (Een thematische echo die te denken geeft over de identiteit van Satan.) Lilith biedt wijsheid. Maar Aphrodite biedt seks en Paris loopt zoals we weten zijn lul achterna. (Hetgeen, nu we meer weten, ook een nieuw licht werpt op zijn bijnaam De Slang.) Ach, had hij Lilith/Athene maar gekozen, dan had hij misschien een wijzer oordeel kunnen vellen. Ja, in die laatste zin klopt de volgorde van oorzaak en gevolg niet, maar de goden spugen op oorzaak en gevolg. Voor hen loopt de tijd zowel voor- als achteruit.

Nu het stof begint op te trekken zien we helderder dan ooit wie wie is, misleid als we werden door het gehannes met gender-aanduidingen en de onterechte ver(drie- of vier-)dubbeling van de actoren:

-Paris is Adam is Ares is Eris, bijgenaamd De Slang.
-Aphrodite is Eva is Helena, de Geliefde en sinds Paris' oordeel ook de Schone.
-Hera is Jahweh is Satan is Menelaos is Hephaistos, de Jaloerse, de bedrogen echtgenote van Aphrodite/Eva/Helena
-Lilith is Athene, de Wijze.

Aphrodite/Eva/Helena, Hera/Jahweh/Satan/Hephaistos en Lilith/Athene vormden ooit samen de Elohim, de Heilige Drie-eenheid van Liefde, Macht en Wijsheid die door Paris/Adam/Eris/Ares werd verbroken. Vandaar al die ellende met de mensheid: de drie delen van de Drie-eenheid zijn erachter dat ze naakt zijn.

Adam, de Slang, bood Eva de appel aan en niemand anders.

Anchises tenslotte is gewoon Anchises, een beïnvloedbare arme drommel die toevallig in de buurt was en mee werd gezogen (letterlijk misschien wel) in iets wat boven zijn pet ging. Maar zijn eenmalige omgang met Aphrodite luidde via hun boreling Aeneas wel een nieuw tijdperk in: dat der Romeinen.

Al is dat weer een ander verhaal.
Dank voor uw aandacht.

Er stond een ingezonden brief in de Volkskrant die ik hier even uit mijn hoofd parafraseer. Een mevrouw meldt dat het misschien verdedigbaar is dat de krant nieuws over Trump brengt, maar vraagt of het echt nodig is om elke keer een foto van hem erbij te plaatsen.

Toen ik dat las dacht ik: Verdraaid! DAT is de reden dat ik de laatste tijd zo vaak snel doorblader naar de volgende pagina. Ik probeer blijkbaar onbewust die weerzinwekkende oranje paddenkop uit mijn blikveld te houden.

Zo ontstaat mythologisering van mensen: permanente herhaling van hun portret. Het werkt ook bij acteurs in films of series en mensen die om andere, vaak ondoorgrondelijke redenen veel op TEEVEE verschijnen: na een x aantal closeups heb je het gevoel dat je zo iemand kent. Zo zijn we evolutionair toegerust. En dat is bij zo'n zwetende, vette fascistenkop als die van Trump wel het laatste wat ik wil, het gevoel hebben dat ik hem ken.

Sterker nog, iedereen die weet wie Trump is en bereid is een artikel over hem te lezen weet hoe hij er uitziet. Er is geen enkel journalistiek argument voor.

Hierbij dus een oproep aan redacties om bij artikelen over Trump voortaan kattenfoto's te plaatsen.

Bij voorbaat dank.

We hebben het heel vaak over mensen met een narcistische stoornis als probleem. En er is ook een probleem: onze "westerse" ideologieën (die niet tot het westen beperkt zijn, maar in bredere zin wel op patriarchale principes terug te voeren zijn) hebben de neiging met name narcistische psychopaten of sociopaten (wat dus in beide gevallen een gecombineerde stoornis is) op een voetstuk te plaatsen. Trump is op dit moment het meest sprekende voorbeeld, maar Poetin (minder narcistisch dan Trump, wel een grotere sociopaat) is er natuurlijk ook een, net zoals Wilders, Erdogan, Orban, Netanyahu, Modi en noem ze verder maar op.

De vraag is waarom die mensen overal in het zadel gehesen worden. Ik vermoed dat dat iets te maken heeft met het soort mensen dat in een bepaalde crisis-achtige situatie (al dan niet door die mensen zelf veroorzaakt, maar het gaat mij er hier om dat de situatie tamelijk breed als zodanig ervaren wordt) gezien wordt als "typisch leidersfiguur".

Zelfverzekerdheid is een aspect, zeker. Met name mensen die in een crisis-achtige situatie verkeren worden snel verliefd op wie zij beschouwen als zelfverzekerd. En verliefdheid is een belangrijk aspect van de aantrekkingskracht van dit soort figuren. Zelfs als ze zoals Trump op het rationele vlak tot de wat minder bedeelden behoren, maar ook de fans van de objectief wat slimmere specimens als Poetin raken onder invloed op basis van iets wat lijkt op verliefdheid. Er is al veel geschreven over het fenomeen charisma, maar collectieve verliefdheid lijkt me een rode draad.

Je zou daar van alles over kunnen zeggen, bijvoorbeeld dat zogenaamd heteroseksuele mannen op dit moment in de geschiedenis een stuk ontvankelijker lijken voor collectieve verliefheid op als "sterk" ervaren mannelijke politici dan heteroseksuele vrouwen (zoals uit talloze onderzoeken blijkt), maar dat zou voorbij mijn punt voeren: dat juist geestelijke handicaps als de narcistische en de anti-sociale persoonlijkheidsstoornis, of een combinatie daarvan, anno nu zo sterk staan dat ze gezien worden als tekenen van leiderschap. Dat zou de diagnose van onze tijd moeten zijn: wij verafgoden narcistische psychopaten.

Een deel van de verklaring daarvoor ligt voor de hand: de sinds de jaren 80 heersende ideologie van het neoliberalisme, waarin ieder mens een calculerende burger moet zijn en ieder ander een potentiële vijand is in de individuele strijd om de beste plek in de pikorde der maatschappelijk geslaagden.

Maar die ideologie had best beperkt kunnen blijven tot degenen waarvoor ze in het leven was geroepen: de aandeelhouders, de bankenjongens, de hedgefund-investeerders, kortom: Wall Street. Buiten dat rare straatje in New York (en de plekken overal ter wereld waar de rituelen van dat straatje geïmiteerd worden) hebben we er niks aan. Maar op de een of andere manier hebben de absurde omgangsvormen van een kleine club van corpsballetjes, die inderdaad stuk voor stuk elkaars concurrent en aartsvijand zijn, de hele wereld gepenetreerd.

Het helpt natuurlijk niet dat allerlei voorheen sociaaldemocratische partijen, ladderzat van de ongekende economische groei in de jaren 90, het neoliberalisme in een dronkemansroes omarmd hebben. En dat er in het kielzog daarvan allerlei min of meer narcistische en sociopatische types op belangrijke maatschappelijke en politieke posities terecht kwamen. De ontwikkeling daarna was te verwachten: er is altijd een grotere sociopaat te vinden om de vorige te overtroeven.

Psychopaten, sociopaten en narcisten bestaan. Dat is een aandoening, daar kunnen die mensen ook niks aan doen. De eerste twee worden in de nieuwe versie van het meest gehanteerde psychiatrisch handboek DSM tegenwoordig onder "anti-sociale persoonlijkheidsstoornis" geschaard. In een ideale situatie als een klinische context, maar ik zou willen zeggen ook in een ideale(re) maatschappij worden die mensen direct gecorrigeerd. Wij daarentegen hebben per ongeluk een systeem opgebouwd waarin met name mensen met deze aandoeningen heel gemakkelijk naar leidinggevende rollen gepromoveerd worden. Dat lijkt me objectief een slecht systeem, en het is een teken dat er iets goed mis is.

Mensen met een anti-sociale persoonlijkheidsstoornis zijn gokkers met weinig empathie. Typisch mensen die, als ze eenmaal aan de macht zijn, iedereen heel makkelijk een oorlog in kunnen husselen. In een "normaal" systeem komen dat soort mensen in de marges, bijvoorbeeld in de maffia terecht. Maar deze fase van laat-kapitalisme schuift die mensen op topposities in politiek en bedrijfsleven, waar ze levensgevaarlijk zijn.

Ik wil het, u raadde het al, hebben over Trump en Poetin, over hun overeenkomsten, maar ook over de verschillen tussen die twee. Beide zijn min of meer narcistische (Trump is veel narcistischer dan Poetin) sociopaten, maar ze komen uit een andere achtergrond. Poetin heeft een vechtersachtergrond. Hij heeft voor de Petersburgse maffia gewerkt, als sovjet-spion (zonder enige ideologie trouwens, denk ik) in Oost-Duitsland, en hij kon met slim manipuleren van een aantal sleutelfiguren na de ineenstorting van de Sovjetunie heel snel rijk worden door getrouwe mannetjes de voormalig collectieve assets van de staat cadeau te doen. Hij is dus een klasse-stijger.

Trump daarentegen is de zoon van een van de rijkste klootzakken uit de vastgoedscene van New York, een notoir racistische sadist. (Zelfs Woody Guthrie heeft ooit een protestsong tegen papa Trump geschreven.) Kleine Donald is materieel verwend opgevoed door een zeer manipulatieve, sadistische vader en een moeder die hem altijd als een prinsje heeft behandeld. Dat maakt hem een zelfoverschatter met een gigantisch vadercomplex. En hij begon zijn financiële loopbaan met een enorm beginkapitaal, gevolgd door een adembenemende erfenis, die beide toen al stonken naar uitbuiting. Een heel ander figuur dan Poetin, die met niets begon. Bij narcisten als Trump is de illusie van grandeur gebaseerd op een leugen, en ergens weten ze dat. Bij Trump komt daarbij dat hij zijn rijkdom niet zelf heeft opgebouwd, en ook dat weet hij.

Om een lang verhaal kort te maken, ik denk dat Poetin een vergelijkbare functie vervult in de ogen van kleine oranje Donnie als zijn pa: dat van de self-made man. Poetin is de vervulling van Trumps vadercomplex. Reden waarom hij, zodra hij in een machtspositie terechtkomt, onmiddellijk naar Poetin kijkt. Wat een man! Wat wil hij? Hoe kan ik hem dat geven?

Ik hoop zelf dat wij mensen in staat zijn een systeem te creëren waarin we niet meer, nooit meer, afhankelijk zijn van de grillen van psychopaten met macht. Hoe precies? Dat weet ik niet.

Dan nog even terug naar de stoornis waar ik mee begon: narcisten. Ik heb veel mensen gekend met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. In mijn ervaring is het een veel breder verspreid fenomeen dan de antisociale persoonlijkheidsstoornis. Ze kunnen heel vervelend zijn voor hun medemensen, ze kunnen manipulatief, leugenachtig en irritant zijn. Maar ik wil toch een lans voor ze breken. De meeste narcisten zijn geen socio- of psychopaten.